Gdyby nie fotografowie Powstania Warszawskiego, dziś pewnie niewiele wiedzielibyśmy o tamtych sierpniowych wydarzeniach. W 77. rocznicę rozpoczęcia tego wyzwoleńczego zrywu przypominam sylwetki kilku z nich.
Spis treści:
Powstanie Warszawskie jest bardzo głęboko zakorzenione w naszej świadomości. Nawet dzieci wiedzą, że rozpoczęło się 1 sierpnia, a zakończyło 3 października 1944 roku, po 63 dniach walk. Fotografie z tych wojennych wydarzeń większości z nas są dobrze znane. Już od najmłodszych lat widujemy je w podręcznikach czy muzeach, towarzyszą nam przez cały okres edukacji. Jednak, czy kiedykolwiek zastanawialiśmy się nad ich autorstwem? Kim byli fotografowie Powstania Warszawskiego?
Stefan Bałuk
Zapewne wiele z nas kojarzy fotografię patrolu powstańczego idącego w stronę Śródmieścia. Jej autorem jest Stefan Bałuk ps. „Kubuś”. Przed Powstaniem należał między innymi do wydziału zajmującego się produkcją fałszywych dokumentów, a jego specjalnością była mikrofotografia. Wykonał wiele zdjęć okupowanej Warszawy, wśród jego prac znajdziemy kadr ukazujący pomnik Lotnika na placu Unii Lubelskiej z namalowaną na cokole kotwicą Polski Walczącej – tę historię mogliśmy poznać już w gimnazjum czytając „Kamienie na Szaniec” Aleksandra Kamińskiego.
Gdy wybuchło Powstanie „Kubuś” miał 30 lat. Był wtedy członkiem plutonu „Agaton” batalionu „Pięść”, walczył na Woli, Starówce i Żoliborzu. Jako fotograf dokumentował życie powstańcze. Przeżył wojnę, po kilku latach w więzieniu, w 1950 roku rozpoczął pracę fotografika. Mężczyzna współtworzył pierwszy album o Powstaniu Warszawskim – „Miasto nieujarzmione”, który ukazał się w 1957 roku. Był również członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików.
Sylwester Braun
Innym kadrem często ukazującym się w przekazach medialnych jest ten ukazujący gmach Prudentialu trafiony przez pocisk. Jego autorem jest Sylwester Braun ps. „Kris”.
– Trwał ostrzał Śródmieścia. Siedziałem na dachu swojego domu na Kopernika 28, przypuszczając, że Niemcy będą chcieli zniszczyć Prudential – wspominał fotograf w reportażu Alicji Maciejowskiej dla Polskiego Radia w 1996 roku. – Zobaczyłem pocisk lecący na tle nieba. Wyczekałem moment uderzenia. Eksplozja rozwijała się w zupełnej ciszy, bez żadnego podmuchu. Zdziwiony robiłem zdjęcia. Przy trzecim nastąpił huk, doszedł do mnie głos i okropny podmuch, aż trzymałem się komina, żeby nie spaść. Zrobiłem wtedy około sześć zdjęć.
Z zawodu był geodetą, jednak nadejście wojny zmusiło go do wykonywania innej profesji. Przed Powstaniem należał do ZWZ-AK, był fotoreporterem działającym w warunkach polowych. W pierwszych dniach walk w Warszawie trafił do Referatu Fotograficznego Biura Informacji i Propagandy AK, na zlecenie którego fotografował działania w mieście. Pracował prostym aparatem Leica z filmem małoobrazkowym Agfa. Wykonał około 3000 zdjęć powstańczej Warszawy, do dziś możemy oglądać 1520 z nich, ukazujących głównie Śródmieście. Wiele z nich uznano za symbol cierpienia i heroizmu powstańców. Mężczyzna przeżył wojnę, po jej zakończeniu wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
Ewa Faryaszewska
Fotografowie Powstania Warszawskiego używali głównie monochromatycznych materiałów światłoczułych. W tamtych czasach fotografia barwna była nowością, dlatego rzadko ją wykorzystywano. Jednak 24-letnia Ewa Faryaszewska ps. „Ewa”, malarka i fotograficzka, wykonała tą techniką aż 31 zdjęć powstańczej Warszawy. Podczas okupacji kobieta działała w konspiracji, była łączniczką harcerskiego batalionu „Wigry”. W trakcie walk wyzwoleńczych dokumentowała zniszczenia miasta, głównie w obrębie Starego i Nowego Miasta, dla wydziału odpowiedzialnego za ratowanie zabytków. Podczas jednej z powstańczych akcji została ciężko ranna, zmarła pod koniec sierpnia 1944 roku.
Jej fotografie przedstawiają ogrom zniszczeń wojennych. Zostały wykonane na barwnym filmie Agfacolor. W 2014 roku wydano książkę „Fotografie ruin. Ruiny fotografii 1944–2014” Magdaleny Wróblewskiej, gdzie znajdziemy zdjęcia Faryaszewskiej.
Jerzy Tomaszewski
Ta fotografia żołnierzy zgrupowania „Radosław” pojawia się w mediach bardzo często, gdy poruszany jest temat Powstania Warszawskiego. Wykonał ją Jerzy Tomaszewski ps. „Jur”. Gdy wybuchła wojna miał zaledwie 14 lat, jednak od jej początku działał w konspiracji, był łącznikiem. W 1940 ukończył tajny kurs fotografii, a następnie pracował dla niemieckiej firmy filmowo fotograficznej, pracującej na potrzeby propagandy III Rzeszy. Tam działała konspiracyjna komórka, która przechwytywała niemieckie dokumenty i zdjęcia.
Podczas Powstania Warszawskiego był fotoreporterem, pracował na Powiślu, w Śródmieściu i na bliskiej Woli. Wykonał około 2000 zdjęć dokumentujących walki. Po kapitulacji wyszedł ze stolicy wraz z ludnością cywilną. Jego fotografie pokazano w 1979 roku albumie „Epizody Powstania Warszawskiego”.
Eugeniusz Lokajski
Fotografowie Powstania Warszawskiego uwieczniali również radosne chwile. Do takich z pewnością należały śluby. Autorem zdjęć z jednego z nich jest Eugeniusz Lokajski ps. „Brok”. Przed wojną był lekkoatletą, startował w wielu Mistrzostwach Polski oraz w Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. Odbył też służbę wojskową, dlatego w kampanii wrześniowej otrzymał stopień podporucznika i dowodził pułkiem piechoty.
Fotografią zainteresował się jeszcze w latach 30. Używał aparatu Leica. Po wybuchu Powstania służył w kompanii sztabowej „Koszta”, walczył w Śródmieściu. Zajmował się również fotograficzną dokumentacją przebiegu walk oraz zbrodni wojsk niemieckich. Wykonał ponad 1000 zdjęć. Ukazują opór walczącego miasta i jego codzienne życie. Zginął pod gruzami kamienicy we wrześniu 1944 roku.
2 Replies to “Fotografowie Powstania Warszawskiego”