Obecnie każdy z nas może być twórcą, a powszechny dostęp do Internetu ułatwia nam dzielenie się naszą twórczością. Czasem staje się to jednak naszą zmorą, dlatego warto wiedzieć, jak działa prawo autorskie w fotografii. Przygotowałam krótki przewodnik, który przybliży te trudne zagadnienia.
Spis treści:
- Czym jest prawo autorskie? Prawo autorskie w fotografii
- Zdjęcia produktowe a prawo autorskie
- Licencje Creative Commons
- Prawa do wykorzystywania wizerunku
- Prawo autorskie dla fotografów
Czym jest prawo autorskie? Prawo autorskie w fotografii
Rozmowy na temat prawa autorskiego warto zacząć od zazwyczaj najmniej lubianych zagadnień – od definicji. Tę znajdziemy w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku. Nie od dziś wiadomo, że niewielu z nas pasjonuje się lekturą Dziennika Ustaw, dlatego byście nie musieli cierpieć katuszy podrzucam kilka istotnych fragmentów ustawy.
W artykule 1. czytamy, że „przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Co istotne, aby utwór był chroniony, nie musi być ukończony, a także spełniać żadnych wymagań formalnych.
Przedmiotem prawa autorskiego nie są akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne oraz proste informacje prasowe.
No dobrze, ale gdzie to prawo autorskie w fotografii? Idźmy dalej. W rozdziale trzecim ustawodawca wskazuje podział na prawa autorskie osobiste i majątkowe. Te zagadnienia są niezwykle istotne dla fotografa.
Autorskie prawa osobiste
Jak czytamy w artykule 16. „autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. W szczególności dotyczy to oznaczenia utworu (fotografii) swoim nazwiskiem lub pseudonimem, jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o jego pierwszym udostępnieniu oraz nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. W przypadku zleceń fotograficznych zazwyczaj pierwszeństwo w publikacji oddajemy klientowi. Warto jednak wiedzieć, że taki zapis istnieje i jako fotograf możesz egzekwować jego respektowanie.
Autorskie prawa majątkowe
Drugim rodzajem praw autorskich są autorskie prawa majątkowe. Te z kolei możesz sprzedawać i licencjonować, o czym przeczytamy w artykule 17. W dalszej części rozdziałów ustawodawca omawia różnego rodzaju prawa do wynagrodzenia. Co jest istotne, gdy mówimy o prawach majątkowych, warto pamiętać, że obowiązują przez całe życie twórcy (jeśli ich nie odsprzeda) oraz 70 lat po jego śmierci. W przypadku, gdy autor pozostał anonimowy, czas trwania praw liczony jest od daty pierwszego udostępnienia utworu.
Dozwolony użytek
W treści ustawy o prawie autorskim znajdziemy również zapis o dozwolonym użytku. Ten zakłada możliwość korzystania z utworu chronionego w zakresie własnego użytku osobistego, w celach dydaktycznych i naukowych czy na potrzeby parodii.
W tej części znajdziemy także artykuł 29., będący tak zwanym prawem cytatu. Przeczytamy w nim, że „wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.”
Zdjęcia produktowe a prawo autorskie
Popularnym wśród twórców pytaniem jest to, czy wszystkie fotografie są chronione prawem autorskim. Mogłoby się wydawać, że odpowiedź jest twierdząca. Okazuje się jednak, że niekoniecznie. Prawnicy wskazują, że zdjęcia produktowe na białym tle, czyli tak zwane packshoty mogą być wyłączone spod ochrony prawnoautorskiej. Dlaczego? Już wyjaśniam!
Jak już wiemy, fotografia chroniona prawem autorskim to taka, która cechuje się indywidualnym charakterem. Zdaniem wielu sądów, równomiernie oświetlone zdjęcie produktu mające za zadanie jedynie jak najwierniejsze przedstawienie, nie ma znamion działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Co za tym idzie, nie może zostać uznane za utwór chroniony. Wielu prawników porównuje packshoty do zdjęć do dokumentów. W obu przypadkach fotografie muszą spełniać określone zasady.
Przeczytaj także: Fotografia produktowa – krótki przewodnik
Licencje Creative Commons
Aby ułatwić kwestie publikacji fotografii czy grafik w Internecie, stworzono licencje prawne Creative Commons. Wskazują one zasady, na jakich użytkownik może udostępnić czyjś utwór w sieci. Artysta korzystając z licencji zachowuje prawa autorskie, a jednocześnie umożliwia innym rozpowszechnianie jego twórczości. Podstawowymi warunkami licencji Creative Commons są:
- Uznanie autorstwa (BY)– utwór można kopiować, rozpowszechniać i wykonywać pod warunkiem, że za każdym razem przywołane zostanie nazwisko jego autora.
- Użycie niekomercyjne (NC)– utwór można wykorzystywać jedynie do celów niekomercyjnych.
- Na tych samych warunkach (SA) – utwory zależne można rozpowszechniać na tych samych warunkach, co utwór oryginalny.
- Bez utworów zależnych (ND) – utwór można rozpowszechniać jedynie w oryginalnej postaci.
Prawa do wykorzystywania wizerunku
Prawo autorskie w fotografii to niezwykle istotne zagadnienie, bowiem dotyczy ono nie tylko praw twórców, ale także osób, które znalazły się na naszych zdjęciach. O rozpowszechnianiu wizerunku możemy przeczytać w artykule 81. tej samej ustawy.
Rozpowszechnianie wizerunku wymaga wyraźnej zgody osoby przedstawionej na fotografii. Wyjątkiem od tej reguły jest przypadek, gdy osoba ta otrzymała wynagrodzenie za pozowanie, a nie zastrzegła braku zgody.
Oczywiście, istnieją przypadki, gdy zgody na rozpowszechnienie wizerunku nie potrzebujemy. Dotyczy to osób powszechnie znanych, gdy sfotografujemy je podczas pełnienia funkcji publicznych – politycznych, społecznych, zawodowych, oraz osób stanowiących jedynie szczegół całej fotografii zgromadzenia, krajobrazu czy publicznej imprezy.
Prawo autorskie dla fotografów
Doskonałą lekturą, tłumaczącą wszelakie prawnoautorskie niejasności ze szczególnym naciskiem na fotografię jest książka „Prawo autorskie dla fotografów”. To opracowanie zbiorowe autorstwa specjalizujących się w zagadnieniach branży kreatywnej – Weroniki Bednarskiej, Maryli Bywalec, Anny Golan, Michaliny Kuczyńskiej, Żanety Lerche-Góreckiej i Dagmary Miler.
Poradnik napisany jest niezwykle prostym, niekiedy żartobliwym językiem, rozwiewającym wiele wątpliwości z dziedziny prawa autorskiego. Został podzielony na dwie części – „w teorii”, gdzie znajdziemy omówienie zapisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, oraz „w praktyce”, czyli rozważania o sytuacjach, które mogą nas spotkać w życiu zawodowym przed wykonaniem zdjęć, w trakcie sesji i po wykonaniu zdjęć. Przeanalizowane zostały także przypadki naruszeń praw autorskich.
To jednak nie wszystko, co możemy znaleźć w poradniku „Prawo autorskie dla fotografów”. Wisienką na torcie praktycznej wiedzy są wzory dokumentów na dobre i na złe. Zamieszczono tu między innymi wzór umowy licencji, wykonania sesji fotograficznej, zgody na wykorzystanie wizerunku czy wezwanie do zaprzestania naruszeń. Każdy z załączonych wzorów posiada także legendę, w której wytłumaczono, czego dotyczy zapis i jak możemy dopasować go do własnych warunków.
Myślę, że śmiało mogę napisać, że „Prawo autorskie dla fotografów” jest pozycją, którą każdy z nas, fotografów i fotografek, powinien mieć w swojej biblioteczce.
One Reply to “Prawo autorskie w fotografii”